Przyjęcie herbu i flagi Powiatu Tarnobrzeskiego

14

W grudniu ub. roku, po długich staraniach otrzymaliśmy pozytywną opinię Komisji Heraldycznej przy MSWiA w sprawie projektu herbu i flagi naszego powiatu. Dzięki temu w środę 5. stycznia 2011 roku, podczas IV sesji Rady Powiatu Tarnobrzeskiego, która odbyła się w miejscu niezwykłym, bo na Sali Portretowej Zamku w Baranowie Sandomierskim, radni przyjęli uchwałę ustanawiającą flagę i herb Powiatu Tarnobrzeskiego.

1) Flaga:

2) Herb:

Herb Powiatu tarnobrzeskiego nawiązuje do tradycji historycznej regionu i heraldyki ziemskiej z czasów Rzeczypospolitej szlacheckiej. Odniesienie do heraldyki ziemskiej reprezentuje uszczerbienie z herbu Ziemi, a potem Województwa sandomierskiego istniejącego do końca XVIII wieku. W tym województwie, w Powiecie sandomierskim do czasu I rozbioru Polski w 1772 r. leżały tereny dzisiejszego Powiatu tarnobrzeskiego. „Leliwę” z herbu Leliwitów Tarnowskich dodano ze względu na znaczenie tego rodu w dziejach Polski i regionu tarnobrzeskiego.

Herb dawnego Województwa sandomierskiego: na tarczy dzielonej w słup, w polu prawym (od strony trzymającego tarczę) osiem pasów czerwono-srebrnych, w polu lewym błękitnym dziewięć gwiazd złotych sześcioramiennych.

Województwo sandomierskie, jak większość polskich województw powstało w XIV wieku w czasach króla Kazimierza III Wielkiego. Wywodziło się z dawnej piastowskiej dzielnicy książęcej. Jego rozwój rozpoczął się od prowincji poprzez dominium, księstwo do województwa. Swój zasięg terytorialny zawdzięcza najmłodszemu synowi Bolesława III Krzywoustego, księciu Kazimierzowi Sprawiedliwemu, który rozszerzając prowincję sandomierską, budował księstwo dzielnicowe dla siebie i swoich synów. W XII wieku przyłączył do prowincji sandomierskiej Ziemię Wiślicką i trzy kasztelanie nadwiślańskie (Małogoszcz, Skrzynno, Żarnów). Natomiast po raz pierwszy tytułu księcia (księżnej) sandomierskiego użyła w 1228 r. Grzymisława, żona Leszka Białego, podkreślając w ten sposób swoje prawa i małoletniego syna Bolesława do sukcesji po mężu. Chciała w ten sposób oddalić roszczenia Konrada Mazowieckiego do spadku po bracie. Po zjednoczeniu państwa polskiego w XIV wieku w wyniku reformy administracyjnej, Kazimierz Wielki zastąpił dawne księstwa dzielnicowe nowymi województwami, tłumaczonymi na łacinę jako palatinatus (łac. palatinus – wojewoda). Otrzymały one herby ziemskie, do których z racji historycznej przynależności chcemy nawiązać w herbie i fladze Powiatu tarnobrzeskiego. Wzorem dla powstania herbu Województwa sandomierskiego był herb węgierskich Andegawenów (w polu prawym czerwonym cztery pasy srebrne, w polu lewym błękitnym liliezłote).

Historycy przyjmują, że herb Województwa sandomierskiego powstał w latach 1355-1370, po podpisaniu przez Kazimierza Wielkiego w Budzie w 1355 roku, układów akcesyjnych w sprawie następstwa tronu w Polsce z Andegawenami, w obecności dygnitarzy obu królestw, w tym urzędników Ziemi sandomierskiej. Pole prawe w herbie Województwa sandomierskiego jest identyczne jak w herbie węgierskich Andegawenów. W polu lewym lilie zostały zastąpione gwiazdami. Ustawienie gwiazd i ich ilość, można z dużym prawdopodobieństwem odnieść do występujących w XIV wieku na terenie Województwa sandomierskiego trzech ziem, obejmujących większy obszar niż kasztelania czy powiat (sandomierskiej, wiślickiej, radomskiej), na terenie których znajdowało się początkowo dziewięć powiatów sądowych. Te powiaty to: sandomierski, wiślicki, radomski, chęciński, opatowski, szydłowsko – stopnicki, stężycki (Stężyca, pow. Ryki, Woj. lubelskie), pilzneński i tarnowski.

Należy zaznaczyć, że od chwili powstania herbu, do końca XVIII w. ilość elementów w ikonografii tego herbu, ich ustawienie w tarczy, jak również jego barwy ulegały częstym zmianom. Praktycznie nie udało się osiągnąć jednego obowiązującego przedstawienia. Powiat tarnobrzeski nawiązuje do elementów herbu Województwa sandomierskiego przyjętych m.in. przez Powiaty kolbuszowski, opoczyński i sandomierski. To zróżnicowanie odnosi się zarówno do ilości poziomych pasów w czerwonym polu i ilości gwiazd w polu błękitnym. W literaturze spotyka się opis, że gwiazdy symbolizowały sześć powiatów, a to: sandomierski, opoczyński, chęciński, radomski, wiślicki, pilzneński i dwie ziemie lubelską i stężycką. Z ziemi lubelskiej utworzono odrębne województwo (1474 r.), jednak w herbie Województwa sandomierskiego gwiazda pozostała. Dziewiąta gwiazda, przynależna była stolicy województwa Sandomierzowi.

Ziemie obecnego Powiatu tarnobrzeskiego, jak zaznaczono na wstępie w czasach Królestwa Polskiego (Korony) leżały w prowincji małopolskiej, w Województwie i Powiecie sandomierskim. Wojewoda skupiał w swym ręku w przedrozbiorowej Polsce władzę samorządową, administracyjną, wojskową, skarbową i administrację dobrami królewskimi. Władza sądownicza nad chłopami – poddanymi należała wówczas do pana, a więc do dziedzica – właściciela wsi lub plebana albo urzędników królewskich, działających w imieniu króla w dobrach królewskich.

Wsie położone nad Wisłą ówczesnego Powiatu należały do właścicieli prywatnych, za wyjątkiem Nagnajowa, który od XV wieku do I rozbioru Polski był własnością Klasztoru w Koprzywnicy. Wsie położone po przeciwnym brzegu wzgórza tarnobrzeskiego, w sąsiedztwie Puszczy Sandomierskiej były własnością króla.

Grębów – osada bartniczo-łowiecka należał w ¾ częściach do króla, a w ¼ do Leliwitów – Tarnowskich. Trzebienie puszczy do celów osadniczych zapoczątkowane zostało dopiero w XIV w. i postępowało stopniowo w ciągu wieków od południa i południowego zachodu, gdy od północy przez długi czas puszcza graniczyła ze wsiami: Dąbrowicą, Chmielowem, Mokrzyszowem i Sobowem. Na terenie południowym puszczy, obejmującym najżyźniejsze obszary położone na płatach glin leży Raniżów i Cmolas – dwie najstarsze w naszej okolicy parafie, utworzone już w XV w. Do roku 1600 liczba tych parafii wzrosła o dalsze: Ostrów (Ostrowy Tuszowskie), Kolbuszowa, Dzikowiec, Przewrotne, Jeżowe i Górno. W północnej części puszczy powstała w tym czasie tylko jedna parafia – w Grębowie.

Także Gorzyce są jedną z najstarszych osad dawnej Puszczy Sandomierskiej. Świadczy o tym kościół pod wezwaniem św. Wita, wymieniony w bulli papieskiej z 1148 r. Stałą obsługę duszpasterską tego kościółka wprowadził prawdopodobnie książę Henryk Sandomierski w początkach władania dzielnicą sandomierską (1138-1166). Gorzyce były wówczas ośrodkiem administracji książęcej i prawdopodobnie opolem dla wschodniej części puszczy sandomierskiej, rozciągającej się między Sanem a Łęgiem, w górę rzeki San do wsi Kopki k. dzisiejszego Rudnika nad Sanem. Gorzyce w dawnych wiekach to strażnica grodu sandomierskiego, która ogniem i dymem dawała znać o zbliżającym się niebezpieczeństwie.

Baranów Sandomierski – założony wg tradycji przez Bolesława Krzywoustego w 1135 roku jako gród broniący przeprawy przez Wisłę. Kazimierz III Wielki w 1354 r. nadał mu prawa miejskie. Ośrodek handlu zbożem, centrum rzemiosła, głównie sukiennictwa. Stanowił siedzibę rodu Baranowskich, w latach 1568-1677 należał do Leszczyńskich, następnie kolejno do Wiśniowieckich, Lubomirskich i Krasickich. Zachowane pamiątki z przeszłości: zamek renesansowy XVI/XVII w. „Mały Wawel”, kościół pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela z pocz. XVII w.

Nowa Dęba to historia całkiem współczesna, początki miasta to koniec lat 30. ub. wieku. kiedy w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego rozpoczęto budowę Wytwórni Amunicji. Dopiero w XVII i XVIII w. kolonizacja ruszyła w głąb puszczy. Powstały wówczas wsie: Cygany, Dęba Jadachy, Majdan, Stale, a następnie Alfredówka, Tarnowska Wola i Rozalin. Proces osadniczy miał taki przebieg, bo warunki bytowania na Wyżynie Sandomierskiej były korzystniejsze od tych w Kotlinie Sandomierskiej na prawym brzegu Wisły.

Przez cały okres zaborów Wisła dzieliła Polaków w tej części Polski na poddanych rosyjskiego cara i austriackiego cesarza. Jak dowodzą badania prof. Feliksa Kiryka z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, zaborcy dla celów związanych z wynarodowieniem i podsycaniem antagonizmów przez cały okres zaborów, na odcinku od Sandomierza po Kraków, nie pozwolili zbudować mostu i zorganizować stałej przeprawy. Nawiązując do herbu dawnej Ziemi sandomierskiej w jej dawnych granicach przełamujemy także barierę psychologiczną drzemiącą w naszej podświadomości. Znosimy podział na Galicyjaków i Królewiaków.

Leliwa w herbie Powiatu tarnobrzeskiego to odniesienie do Tarnowskich – polskiego rodu magnackiego, właścicieli znaczących dóbr w Małopolsce, którego jedno z odgałęzień przez wieki związane było z Wielowsią, Dzikowem ( dziś w granicach Tarnobrzega), Tarnobrzegiem oraz z okolicą szeroko wykraczającą poza obszar dzisiejszego Powiatu tarnobrzeskiego. Początek tych związków to w. XIV. Dzierżka / Dziersława / z Wielowsi była córką lub wnuczką Dzierżykraja – comesa, dziedzicznego właściciela Wielowsi /Magna Villa/. Od 1343 r. była żoną Leliwity, Rafała z Tarnowa, wnosząc mu w posagu ojcowiznę. Kolejne pokolenie z tego związku to synowie : Jan, kasztelan krakowski i Spicimir czyli Spytek, podkomorzy krakowski, obaj piszący się „z Tarnowa”. Najsłynniejszym przedstawicielem rodu był hetman Jan Amor Tarnowski (1488 – 1561) oraz urodzony w Dzikowie 7 XI 1837 r. Stanisław Tarnowski, m.in. historyk literatury, krytyk literacki, publicysta polityczny, przywódca konserwatystów krakowskich, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Imię prof. Stanisława Tarnowskiego nosi Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnobrzegu.

Miasta i miejscowości związane z Tarnowskimi to: Tarnów Tarnobrzeg, Tarnogród, Rudnik nad Sanem, Tarnopol ( obecnie Ukraina). W Powiecie tarnobrzeskim Tarnowscy lokowali wsie: Tarnowska Wola ( pierwotna nazwa Ługi 1782), ponownie lokowana w 1802 przez hr. Jana Jacka Tarnowskiego otrzymała obecną nazwę. Z inicjatywy Tarnowskich powstała wieś Rozalin (Biele) i Alfredówka(Ciosy). Tarnowscy „wielowiejscy” otrzymali przywilej wrębu /wchodu/ w lasach królewskich starostwa sandomierskiego. W jego wyniku jedna część Grębowa, położona na południowy wschód od Wielowsi należała do tego rodu. Do dzisiaj ta część Grębowa należąca niegdyś do Tarnowskich nosi nazwę Grębów – Szlachecka.

Ponad 400 lat historii Miasta Tarnobrzega, / siedziba Powiatu / jest nierozerwalnie związane z Tarnowskimi. W 1593 r. król Zygmunt III Waza nadał Tarnowskim przywilej fundacyjny. Siedzibą rodu był zachowany do dzisiaj zamek w Dzikowie. Początkowo, w XV w. nad brzegiem Wisły wzniesiony został murowany dwór wieżowy, który w roku 1522 od Toporczyków z Ossolina nabył Jan Spytek Tarnowski. Jego prawnuk, Michał Stanisław Tarnowski w I połowie XVII wieku do średniowiecznego dworu dobudował skrzydło północne ( obecny korpus główny zamku), otoczył fortyfikacjami, zaś u podnóża zamkowej skarpy urządził włoski ogród kwaterowy.

Śmierć Michała Stanisława Tarnowskiego i późniejszy o kilka miesięcy potop szwedzki spowodowały wstrzymanie rozbudowy rezydencji. Podjęto ją dopiero w końcu XVIII wieku, kiedy odbudowano skrzydło wschodnie zamku, rozebrano wieżę i budynki bramne, mury obronne i bastiony, urządzając na ich miejscu park krajobrazowy. Zamek mający dotąd charakter obronny, stał się typowym dla wieku oświecenia pałacem między dziedzińcem a ogrodem. Już wtedy zamek dzikowski był ośrodkiem kultury, gdyż działała tu stała kapela zamkowa, złożona z 17 muzyków, a w nowym skrzydle mieściła się biblioteka. Podczas wojny 1809 roku zamek został zniszczony; na odbudowę musiał czekać blisko ćwierć wieku. Dopiero w roku 1834 Jan Feliks Tarnowski i jego żona Waleria, kolekcjonerzy i miłośnicy sztuki, rozpoczęli przebudowę rezydencji w stylu gotyckim. Odtąd miał to być zamek – muzeum, gdyż jego komnaty wypełniła słynna kolekcja, którą tworzyły zbiory sztuki, biblioteka i archiwa rodowe. Zbiory sztuki to przede wszystkim obrazy mistrzów włoskich i niderlandzkich z XVI – XVIII wieku.

Wśród nich Tarnowscy posiadali m.in. dzieła Carracich, Veronesa, Tycjana, Bacciarellego, Trevisaniego, Reniego, van Dycka, Sustermansa, Rembrandta. Zgromadzili również pokaźny zbiór grafiki szkół europejskich, który dopełniały rzeźby ( m.in. Berniniego, Canovy) a także portrety rodzinne, poczynając od konterfektów staropolskich po wizerunki Leliwitów malowane przez czołowych malarzy polskich XIX wieku, m.in. Kaplińskiego, Matejkę, Pochwalskiego, Kossaków, czy Malczewskiego. Biblioteka dzikowska liczyła ok. 30 tysięcy woluminów, szczycąc się szczególnie kompletem polskich edycji Biblii, pierwodrukami dzieł ojców literatury polskiej, a także m.in. fragmentem księgozbioru należącego do króla Stefana Batorego

Istniejący przy bibliotece zbiór rękopisów obejmował pokaźną liczbę autografów znanych ludzi nauki, pióra i polityki. Najcenniejszy był niewątpliwie rękopis „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza nabyty przez profesora Stanisława Tarnowskiego od syna wieszcza – Władysława w 1871 roku i przechowywany, w specjalnie wykonanej dla owej relikwii narodowej, szkatule z hebanu i kości słoniowej. Archiwum rodowe Tarnowskich składało się z kilkunastu tysięcy dokumentów od XIV do XX wieku dotyczących spraw majątkowych, przywilejów, nadań, zapisów testamentowych związanych z Tarnowskimi lub rodami z nimi spokrewnionymi. Część dokumentów to papiery z zamku Tarnowskich w Tarnowie, w tym również po hetmanie J. Tarnowskim.

Archiwum Tarnowscy gromadzili sukcesywnie od XIV wieku, początek biblioteki to koniec XVIII wieku, zaś zbiory sztuki twórcy kolekcji zaczęli gromadzić w latach 1803 – 1805. Cała kolekcja zgromadzona w Dzikowie po roku 1834 była tu przechowywana do roku 1944. Ideą Tarnowskich było utworzenie publicznego muzeum na bazie zbiorów dzikowskich. Wolę utworzenia muzeum zawiera też testament hr. Artura Tarnowskiego, ostatniego pana na Dzikowie. Oprócz kolekcji w komnatach zamkowych przechowywano z pietyzmem wiele pamiątek starożytnych i narodowych, m.in. obiekty z Pompejów oraz pamiątki po hetmanie Janie Tarnowskim, ks. Józefie Poniatowskim i Napoleonie. Z zamkiem Tarnowskich wiąże się szereg sławnych wydarzeń i znanych postaci. Tu w roku 1734 zjechała szlachta z całej Rzeczypospolitej by zawiązać Konfederację Dzikowską w obronie króla Stanisława Leszczyńskiego i niepodległości Polski, tu w roku 1927 miał miejsce zjazd polskich konserwatystów. W Dzikowie przebywali m.in. Hugo Kołłątaj, Tadeusz Czacki, Onufry Kopczyński, Alojzy Feliński, Ignacy Mościcki, Walery Sławek.

Z inicjatywy rodu fundowano w Tarnobrzegu w 1676 kościół i klasztor o.o. Dominikanów oraz organizowano szkolnictwo, min. C.K. Wyższą Szkołę Realną – 1909 r. Zofia z hr. Zamojskich hr. Tarnowska jest fundatorką tarnobrzeskiego szpitala. Współczesny Szpital Wojewódzki w Tarnobrzegu został nazwany jej imieniem. W Budzie Stalowskiej i Mokrzyszowie pozostały dworki myśliwskie oraz prowadzące do dzisiaj działalność gospodarczą stawy rybne. Władze Miasta Tarnobrzeg podjęły decyzję o przystąpieniu do generalnego remontu Zamku i nadania mu funkcji muzealnej. Aktualnie ukończono prace przy zabezpieczaniu fundamentów i wymieniono pokrycie dachu. Herbu Leliwa używają też
( w różnych wersjach, np. ośmiopromienna gwiazda) m.in. miejscowości: Mińsk Mazowiecki, Ostrowiec Świętokrzyski, Poznań, Przeworsk, Stryków, Tarnobrzeg, Tarnów.

Dla wykazania, że przez 8 wieków obecny Powiat tarnobrzeski miał ścisłe związki, z Powiatem i Województwem sandomierskim w jego historycznym kształcie oraz, że Tarnowscy, od czasów króla Łokietka, współtworzący zręby odradzającego się państwa polskiego, zawsze lojalni wobec jego władców i prawa, stanowili przez wieki wzorzec godny naśladowania nie tylko wobec innych rodów rycerskich, ale także wobec okolicznej ludności ustanawia się herb i flagę Powiatu Tarnobrzeskiego w/g wizerunków określonych w zał. Nr 1 i 2.

Oprac. Kazimierz Błasiak
Wykorzystano nast. publikacje:
1.Puszcza Sandomierska- wczoraj i dziś: Stalowa Wola: Towarzystwo Przyjaciół Regionu Lasowiackiego w Stalowej Woli, 1980,
2. J.Michta: Kielce: uzasadnienie do herbu Województwa świętokrzyskiego, strona www Woj. świętokrzyskiego,
3.J. Rawski i W. Rawski: Tarnobrzeg: Miechocin, Kolebka Tarnobrzega, 1994,
4.T. Rutyna: Tarnobrzeg: Wielowieś, Zarys dziejów, Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega, 1994,
5.Katalog wystawy, Skarby Dzikowskiego Zamku, Stowarzyszenie „Dzików”, Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega, 2001,
6.B. Budziło, K. Budziło: Sandomierz: Gorzyce dawniej i dziś, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia, 2006,
7.A. Jureczko: Kraków: Testament Krzywoustego, z serii Dzieje Narodu i Państwa Polskiego, KAW, 1988
8.pl.wikipedia.org
9.Biuletyny Informacji Publicznej gmin i powiatów.
POWIAT TARNOBRZESKI

14 KOMENTARZE

  1. [b]Dobra. Wszystko fajnie, tylko do czego nam to potrzebne? Postawić sobie jeszcze jeden słup przy drodze z namalowanym herbem? I co jeszcze? A może szykuje się rewitalizacja Republiki Tarnobrzeskiej, i co niektórzy mają chrapkę na władcze stanowiska ? Bo jakoś nie widzę uzasadnienia wydawania pieniędzy na tworzenie rzeczy które istnieją tylko pro -forma…..A może ktoś nawiedziny dał projekt, drugi przyklasnął i ..podzielili sie tantiemami za pomysł….[/b]

  2. Do el Librus.
    Myślałem, że są rzeczy, do których nie można się przyczepić (herb chyba jest ostatnią rzeczą, co do której można to zrobić). Jednak się myliłem. Nawet herb może stanowić źródło podejrzeń, knucia teorii wszechobecnego wroga imperialistycznego, oligarchy i złodzieja powiązanego dodatkowo kolesiostwem. Cokolwiek by nie zrobić to jest źle, źle i jeszcze raz źle. Gdyby chodziło o względy estetyczne, uzasadnienie historyczne (subiektywna ocena) to rozumiem, ale nie mogę zrozumieć podejścia, że "nie bo nie".

  3. [b]No ale dalej nikt mi nie napisał po co to jest i czemu ma służyć. Jak do tej pory to czytam same PiSowskie słowa-wytrychy typu "wiem ale nie powiem", "oczywista oczywistość", itp. Czyli dużo słów, a mało treści. Więc jeśli nie umiecie odpowiadać na proste pytanie, to nie odpowiadajcie. A jeśli już, to proszę napisać tak abym zrozumiał , bo jak sie obywatel spod #4 wyraził -….nie umiem korzystać z rozumu.[/b]

  4. Ad 3: Odpowiedz.

    [quote] W 1999 r. podczas I Krakowskiego Kolokwium
    Heraldycznego, obradującego w sprawie symboliki samorządowej III RP historycy związani
    z Polskim Towarzystwem Heraldycznym opracowali zasady budowania herbów gmin, powiatów
    i województw. Uznano wówczas, iż „herby nowych województw, powiatów […] III RP powinny
    nawiązywać do staropolskich herbów ziemskich nawet w tych wypadkach, gdy współczesne
    województwa i powiaty […] obejmują jedynie część dawnych ziem […]”. Stanowisko to uwzględnia
    Komisja Heraldyczna, działająca przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, która
    opiniuje projekty herbów. Lokalny samorząd zobowiązany jest do uzyskania opinii (najlepiej
    pozytywnej) Komisji Heraldycznej w sprawie projektu herbu.[/quote]

    Źródło: powiat.pabianice.bip.info.pl/plik.php?id=8166
    Wiecej interesujacych informacji o heraldyce samorzadowej znajdzie Pan w ksiazce "Współczesna heraldyka samorządowa i jej problemy : I Krakowskie Kolokwium Heraldyczne / pod red. Wojciecha Drelicharza i Zenona Piecha /, Kraków 2000.

    Dąży się zatem przede wszystkim w ostatnich latach do uporządkowania spraw heraldyki samorządowej.

    Nie można zapominać, że herb i jego elementy to zawsze pewna manifestacja ideowa i polityczna, odwolywanie sie do pewnych tradycji, a przez to podkreslenie ciaglosci wladzy administracyjnej na danym terenie. Herb to w skrócie znak wspólnoty samorządowej. Symbole heraldyczne, w okresie Polski Ludowej okreslanie pejoratywnie jako "wielkopanskie" oraz "symbole wymarlej klasy", stanowia niezaprzeczalnie jeden z elementow naszej kultury narodowej.

  5. Zuza herbu piczka::: Jaki herb taka odpowiedz:D
    Podłe te lasowiaki, lesioki, gdybają se gdybają nad Pańskim herbem, a w karczme u Rzyda wódke pijo i plebanowi koło zadu robio!

Skomentuj HERB Anuluj odpowiedź

Please enter your comment!
Please enter your name here