Początki kolejnictwa na terenie gminy Nowa Dęba – Część II

3

Cz.2. Linia Rzeszów-Tarnobrzeg do wybuchu II wojny światowej

            Początki linii kolejowej z Rzeszowa przez Kolbuszową do Tarnobrzegu, oznaczonej dziś numerem 71, sięgają roku 1871, gdy rozważano budowę kolei na trasie Rzeszów-Kolbuszowa-Nisko [1]. Projekt ten konkurował z linią Dębica-Rozwadów, i jak wiemy, batalię tę przegrał. Do pomysłu powrócono w 1905 rokuza sprawą posłów Janusza hr. Tyszkiewicza, Tomasza Szajera i innych, którzy w Sejmie poruszali kwestię budowy kolei dla powiatu kolbuszowskiego.21 października 1906 roku odbył się zjazd delegatów z powiatów rzeszowskiego, kolbuszowskiego i tarnobrzeskiego w celu ustalenia przebiegu trasy[2], a Miasto Rzeszóww 1907 roku wysłało Memoriał do Wysokiego Sejmu Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim o budowę kolei dojazdowo-lokalnej normalnotorowej na trasie Rzeszów-Głogów-Kolbuszowa-Majdan Kolbuszowski-Tarnobrzeg[3]. Memoriał liczył 15 stron i wymieniał szereg argumentów ekonomicznych i społecznych przemawiających za takim połączeniem. Alternatywnymi liniami, które konkurowały wtedy z Rzeszowem, były Tarnobrzeg-Kolbuszowa-Ropczyce oraz Tarnobrzeg-Kolbuszowa-Sędziszów, zatem gra była warta świeczki. Swoją opinię sporządził też Hrabia Tarnowski, który jednoznacznie określił, że kierunek na Rzeszów jest dla jego interesów najekonomiczniejszy[4]. Wspomniany memoriał polemizuje również z sensownością budowy linii na trasach: Rozwadów-Bojanów-Majdan-Mielec, Leżajsk-Sokołów-Kolbuszowa-Mielec czy też Rozwadów-Bojanów-Majdan-Kolbuszowa-Głogów-Rzeszów. Jak widać konkurencja była duża. Przy tej ostatniej linii wspomniane jest, że miałaby ona równie duży wpływ na rozwój przemysłu w Rzeszowie, lecz ze względu na większy koszt budowy, dłuższą i bardziej krętą trasę, a co za tym idzie, dłuższy czas przejazdu do portu wiślanego w Nadbrzeziu, opowiadano się za budową odnogi z Kolbuszowej do Tarnobrzegu[5]. O sprawie tej informowały rzeszowskie gazety.

Fot.1. Fragment Memoriału na pierwszej stronie gazety[6]

glosrzeszowski

Źródło: Głos Rzeszowski

8 marca 1907 roku Sejm uznał za pożyteczną i potrzebną budowę kolei lokalnej z Niska przez Bojanów, Majdan, Kolbuszową do Rzeszowa wraz z ewentualną odnogą z Majdanu do Tarnobrzegu. Polecił przeprowadzić pertraktacje z osobami prywatnymi, miastami i powiatami co do ich udziału we współfinansowaniu budowy[7]. Tarnowski zadeklarował się oddać potrzebne grunty za darmo pod warunkiem budowy odnogi do Tarnobrzegu, miasto Rzeszów przeznaczyło 30 000 Koron na samą tę odnogę, a gmina Tarnobrzeg 3 000 Koron. W sejmowym sprawozdaniu koszt jej budowy został obliczony na 1,6 mln Koron[8]. Dodajmy, że na odnogę do Niska Władysław Komorowski ofiarował się dać 100 000 Koron a Hrabia Ressegnier z Niska 200 000 Koron[9]. Daje się zauważyć wielka dysproporcja zadeklarowanych sum, która przesądzi później o losie odnogi do Tarnobrzegu.

Fot.2. Mapa orientacyjna z projektowaną linią kolejową do Tarnobrzegu[10]

mapa

Źródło: Archiwum Narodowe w Krakowie

25 listopada 1909 roku do Starostwa w Kolbuszowej wpłynęły plany budowy kolei Rzeszów-Nisko, które na tej podstawie zwróciło się do Hrabiego Tarnowskiego o dokonanie wpłaty w ramach współfinansowania budowy, z racji tego, że posiadał on grunty w Krzątce, przez które miała przechodzić linia do Niska[11]. W odpowiedzi Tarnowski oznajmił, że nie ma zamiaru dokładać się do kosztów budowy tej kolei, a to z powodu braku połączenia do Tarnobrzegu[12]. W 1910 roku zakończono karczowanie lasów na trasie kolei do Niska. Tarnowski, pomimo że nie wydał na to zgody na swoim terenie, nakazał swoim zarządcom nie czynić żadnych przeszkód ani trudności[13]. Widocznie pogodził się już z tą decyzją i ze względu na dobro ogólne nakazał bierność. Co więcej, skierował do Kierownictwa Budowy tego odcinka, mieszczącego się wtedy w Majdanie Kolbuszowskim, swoje uwagi do projektu związane z przejazdami do parceli a także przeniesieniem ogrodzenia[14]. Trasa tej linii miała zakręcać w Grabinie i dalej prowadzić wzdłuż szosy na Bojanów po jej północnej stronie[15].

Fot3. Pieczęć Ekspozytury[16] 

pieczec

Źródło: Archiwum Narodowe w Krakowie

W 1913 roku zaczęły odbywać się komisje wywłaszczeniowe, gdyż przygotowywano się do rozpoczęcia budowy. Tarnowski widział w tym możliwość zwrócenia uwagi na wykonanie połączenia, ale tym razem do Chmielowa. Dałoby ono dostęp do Tarnobrzegu a koszty odnogi zmniejszyłyby się do 1 mln Koron. Budowa miałaby być sfinansowana z programu kolei lokalnych, na który zostało przeznaczone 30 mln Koron[17].  Dla Tarnowskiego odnoga ta miała ogromne znaczenie gospodarcze. Gdyby powstała, to mogłyby ją wykorzystywać cegielnia w Chmielowie, browar w Dzikowie, rafineria i gorzelnia w Wymysłowie. Można by transportować drewno i szuter[18]. Tarnowski miał sporo odbiorców swoich wyrobów alkoholowych na trasie Chmielów-Kolbuszowa. Mogliby oni skorzystać na szybszym i bezpieczniejszym transporcie kolejowym towaru, a co za tym idzie, zwiększyć ich zbyt. W 1914 roku wszelkie plany budowlane wstrzymał wybuch I wojny światowej.

 

Tab.1. Spis odbiorców alkoholi na trasie Chmielów-Kolbuszowa 1914r.[19]

tabela

Po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości sprawa budowy kolei z Rzeszowa do Tarnobrzegu powróciła w 1919 roku. Sejm Ustawodawczy 19 lipca tegoż roku uchwalił ustawę o budowie linii kolejowej Rzeszów-Sandomierz[20]. W uzasadnieniu do projektu ustawy argumentowano, że projektowana wcześniej linia miała znaczenie tylko miejscowe, a w nowych realiach odrodzonej Polski dzięki skierowaniu trasy nie na Nisko, lecz do Tarnobrzega uzyska się skrócenie trasy wywozu z Zagłębia naftowego w kierunku na Lublin, Radom i Warszawę. Co więcej, prace przygotowawcze na odcinku Rzeszów-Majdan były ukończone, więc można było od razu przystępować do budowy, a pozostało tylko wypracować projekt odcinka Majdan-Tarnobrzeg na dystansie 25 km [21]. Na skutek uchwalonej ustawy ruszyły prace projektowo-budowlane.

Fot.4. Plan sytuacyjny stacji w Tarnowskiej Woli 1920r.[22]

stacja

Źródło: Archiwum Narodowe w Krakowie

Prace budowlane były wielokrotnie przerywane. Powodowało to reakcję posłów z tego terenu. 21 października1921r. poseł Pluta i inni z PSL złożył wniosek nagły w sprawie wstrzymania budowy, w którym wnosił, aby linię ukończyć do końca 1922r[23]. 11 listopada 1921 posłowie Sudoł, Krempa, Marchut i inni wnieśli interpelację w sprawie wstrzymania budowy, w której nawoływali do kontynuacji oraz by nie zmarnować już wydanych środków[24]. Kolejnym posłem, który starał się ratować rozpoczętą już inwestycję był Jan Bielak z PSL, w którego wniosku z 1923 roku czytamy: „Rząd wykonując ustawę sejmową, przystąpił istotnie do budowy tej kolei; wykupiono w drodze ugodowej po bardzo niskich cenach potrzebne pod budowę grunta, zburzono wszystkie budynki mieszkalne i gospodarcze na torze kolejowym się znajdujące, wykonano już na przestrzeni 30 km 50% ogólnych robót ziemnych, rozpoczęto, a nawet wykonano w całości, budowę stałych obiektów, jak np. dworce kolejowe, magazyny. Na przestrzeni 40 km porobiono nasypy, wykopano głębokie rowy, przecinające grunta, niszcząc połączenia drogowe; nie zrobiono natomiast żadnych dróg dojazdowych, żadnych spustów wody, przez co uniemożliwiono prowadzenie gospodarstw, narażając właścicieli gruntów na niepowetowane szkody. – Budowa zaczętej kolei postępowała szybko, bo na całej przestrzeni nie ma żadnych przeszkód technicznych, teren jest równy, linja prosta, nie ma rzek, ani gór, a rąk do pracy dosyć. W roku 1922 wstrzymano budowę, rozwiązano z przedsiębiorcami kontrakty, płacąc im znaczne odszkodowania, przeniesiono personel nadzorczy zostawiając nieskończone roboty na przestrzeni 40 km bez żadnego nadzoru”[25]. Bielak wnosił, aby Sejm uwzględnił w budżecie na 1924 rok dokończenie budowy tej linii w tempie przyspieszonym.

Nową nadzieją na dokończenie kolei Rzeszów-Tarnobrzeg było powstanie Centralnego Okręgu Przemysłowego, dzięki czemu Rzeszów otrzymałby połączenie z Warszawą[26]. Niestety wybuch II wojny światowej wstrzymał budowę. Zdążono jednak wybudować odcinek Ocice-Dęba, a z Dęby do Widełki wykonano nasyp[27]. Wraz z okupacją hitlerowską Niemcy wykorzystywali tę linię do własnych celów, a połączenie z Tarnobrzegiem miało nawet rozkład jazdy.

Fot.5. Rozkład jazdy Tarnobrzeg-Deba1944 rok [28]

(Kliknij na obrazek aby powiększyć)

deba

Mieszkaniec

decadend@o2.pl

Zapraszamy do polubienia strony Historia Nowa Dęba na facebook’u http://www.facebook.com/historianowadeba

Przypisy:

1.Wniosek posła Jana Bielaka…, nr 771. http://bs.sejm.gov.plNumer: RPII/1/771
2.ADzT, Wywłaszczenia nieruchomości, syg.915, s.833.
3.Ibidem, s.817-831.
4.Ibidem, s.815,
5. Ibidem, s.827-828.
6.Głos Rzeszowski Nr 7 z dnia 17 lutego 1907r. s.1.
7. ADzT, Wywłaszczenia…, syg.915, s.841
8. Ibidem, s.872-873.
9.Ibidem, s.859-860
10.ADzT, Mapa orientacyjna dóbr dzikowskich, syg3414
11.ADzT, Wywłaszczenia…, syg.915, s.879
12.Ibidem, s.881
13.Ibidem, s.887
14.Ibidem
15.Ibidem, s.889
16.Ibidem, s.893
17.Ibidem, s.929
18.Ibidem, s.937
19.Ibidem, s.947
20.Dz.Pr.P.P. 1919 nr 63 poz. 369
21.Projekt Ustawy…, druk Nr 621, Zał.2.
22.ADzT, Wywłaszczenia…, syg.915, s.1083
23.Wniosek nagły posła Pluty…, Nr 3059
24.Archiwum Akt Nowych. Interpelacja Posła Sudoła…, Prezydium Rady Ministrów. – sygn. 28018/21, s. 33-34.
25.Wniosek posła Jana Bielaka…, nr 771. http://bs.sejm.gov.pl Numer: RPII/1/771
26.R. Pikor, Linia kolejowa…, s.18
27.Ibidem, s.19
28.DeuteschesKursbuch, s.97

Bibliografia:
1.ADzT, Wywłaszczenia nieruchomości, syg.915
2.ADzT, Mapa orientacyjna dóbr dzikowskich, syg.3414
3.Archiwum Akt Nowych. Interpelacja Posła Sudoła…, Prezydium Rady Ministrów. – sygn. 28018/21
4.Dziennik Praw Państwa Polskiego 1919r Nr 63 poz.370
5.Projekt Ustawy o budowie linii kolejowej Rzeszów-Kolbuszowa-Tarnobrzeg, Druk nr 621 z dnia 7 czerwca 1919, http://bs.sejm.gov.pl Numer RPII/0/621
6.Wniosek nagły Posła Pluty, Nr 3059 z dnia 21 października 1921r. http://bs.sejm.gov.plNumer: RPII/1/1184
7.Wniosek posła Jana Bielaka i kolegów w sprawie dokończenia budowy kolei Rzeszów-Kolbuszowa-Tarnobrzegnr 771. http://bs.sejm.gov.pl Numer: RPII/1/771
8.Deutesches Kursbuch, Gesamntausgabe der Reichbahn-Kursbucher, Jahresfahrplan 1944/1945. http://pkjs.de
9.R. Pikor, Linia kolejowa nr 71 Rzeszów-Ocice k/Tarnobrzega. [w:] Technika Transportu Szynowego 10/2013

3 KOMENTARZE

  1. I kto rozpijał społeczeństwo.Polacy czy Jewreje.Hektolitry świadczą same za siebie.Parchy z Majdanu z pejsem spod Grabiny połączyły siły.I cóż miał poradzić Polak.Zniszyli go,tak jak zniszczyli mojego pradziada.

    • Romek bardzo ci współczuję ale do dnia dzisiejszego jewreje kupują polaków na każdym kroku,już nie samą gorzałą ale bardziej wysublimowanymi sposobami rozejrzyj się

  2. Warto zwrócić uwagę, że przedwojenne skierowanie tej linii kolejowej na południe od Dęby miało mieć inny przebieg. Np. w Majdanie Królewskim trasa miała biec kilkaset metrów na wschód od rynku.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Please enter your comment!
Please enter your name here